Stanisław Litak

Stanisław Jan Litak urodził się 3 stycznia 1918 r. w Oświęcimiu, w rodzinie aspiranta Policji Państwowej. Dorastał w Tarnopolu, gdzie ukończył szkołę powszechną przy Państwowym Seminarium Nauczycielskim im. Henryka Sienkiewicza. Później wyjechał z Tarnopola i w innym mieście kończył gimnazjum i liceum. W maju 1938 r. zdobył świadectwo dojrzałości. Zdecydował się na karierę zawodowego wojskowego w Lotnictwie Wojskowym. Po zdaniu egzaminów do Szkoły Podchorążych Lotnictwa rozpoczął służbę jako rekrut w brązowym mundurze piechoty. Od 30 września 1938 r. przebywał na trzymiesięcznym dywizyjnym kursie podchorążych rezerwy w jednym przy pułków piechoty. Po jego ukończeniu i urlopie świąteczno-noworocznym, 3 stycznia 1939 r. rozpoczął naukę w SPL - dokładnie w swoje 21. urodziny. W związku z brakiem posiadania wcześniejszych kwalifikacji pilota samolotów motorowych, trafił do grupy początkujących i do wybuchu wojny uzyskał przeszkolenie podstawowe na RWD-8 oraz w zakresie akrobacji na PWS-26, latając z lotnisk Zajezierze i Borowina. Podczas kursu zdarzył mu się wypadek, którego o mało nie przypłacił życiem. W czasie lotu na wykonywanie korkociągów, które kończyły się wyprowadzeniem po dwóch lub trzech zwitkach, jego noga ześlizgnęła się z orczyka steru i wsunęła pomiędzy ścianę kadłuba i koniec orczyka. Pomimo wysiłków nie zdołał wyprowadzić samolotu z korkociągu i rozbił się na PWS-26 o ziemię. Przeżył, ale doznał urazu kręgosłupa. Leczył się w szpitalu aż do wybuchu wojny.

Nie są znane dokładne losy Litaka we wrześniu 1939 r. Jeszcze w tym samym roku lub na początku kolejnego dotarł do Francji, gdzie wstąpił do polskiego lotnictwa, z przydziałem do Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Lyonie. Zgłosił się na wyjazd do Wielkiej Brytanii i 1 marca 1940 r. przybył do Centrum Lotnictwa Polskiego w bazie RAF Eastchurch, gdzie szkolił się w oczekiwaniu na przydział do mających powstać polskich dywizjonów. Pod koniec maja 1940 r. został przeniesiony z tym ośrodkiem do Blackpool. W lipcu 1940 r. przeniesiono go do Kirkham, a w sierpniu do Weeton. W bazach tych uczestniczył w kursie uzupełniającym dla podchorążych lotnictwa ostatnich przedwojennych roczników (m.in. dla podchorążych niedoszłej XIV promocji SPL). Ukończył go 7 października 1940 r. Później przebywał w Bazie Sił Powietrznych w Blackpool, w dalszym ciągu szkoląc się i oczekując na przeszkolenie na brytyjskich samolotach.

Szkolenie na brytyjskim sprzęcie Litak rozpoczął 21 stycznia 1941 r. w szkole pilotażu początkowego 15 Elementary Flying Training School w Carlisle. Aż do 19 kwietnia latał tam na jednosilnikowych dwupłatach Tiger Moth. Od 24 maja do 16 sierpnia 1941 r. szkolił się na Magistrach i Battle'ach w szkole pilotażu podstawowego 8 Service Flying Training School w Montrose, co predestynowało go na myśliwca. Bezpośrednio potem trafił do szkoły strzelców pokładowych 2 Air Gunnery School w Dalcross. Latał tam jako pilot holujący rękawy, zapewne na Battle'ach lub Lysanderach. W czasie trwania owej lotniczej praktyki, 1 marca 1942 r. otrzymał promocję na stopień podporucznika. 24 marca 1942 r. przydzielony został do jednostki wyszkolenia bojowego 58 Operational Training Unit (58 OTU) w Grangemouth. Była to jednostka szkolna przeznaczona dla przyszłych pilotów myśliwców. Litak uczył się wojennego rzemiosła początkowo na Masterach, a później na Spitfire'ach. Po pomyślnym ukończeniu kursu, 27 maja 1942 r. trafił do 316 Dywizjonu Myśliwskiego "Warszawskiego". Od 16 września do 16 października 1942 r. przebywał w Cosford, uczestnicząc w kursie uzupełniającym dla nowo promowanych oficerów lotnictwa.

W czasie swojej służby w Dywizjonie "Warszawskim" latał kolejno na Spitfire'ach V (od czerwca 1942 r. do marca 1943 r. oraz od września 1943 r. do marca 1944 r.), Spitfire'ach IX (od marca do września 1943 r.) oraz Mustangach III (od marca 1944 r.). Nie odniósł żadnych zwycięstw powietrznych. Latem 1944 r. brał udział w lotach patrolowych na zwalczanie latających bomb V1. Dwukrotnie, 5 i 9 lipca, udało mu się wraz z innymi pilotami zniszczyć V1 (zaliczono mu podwójne połówkowe zestrzelenie).

2 sierpnia 1944 r. odszedł na odpoczynek bojowy do 1 Eskadry Dostawczej RAF (1 Delivery Flight) w Croydon, zajmując się dostarczaniem samolotów z fabryk i warsztatów do jednostek liniowych. 28 października 1944 r. powrócił do swej dawnej jednostki, biorąc m.in. udział w dalekich lotach bojowych nad terytorium Niemiec. 5 marca 1945 r. wystartował w składzie 316 Dywizjonu na kolejne tego typu zadanie. W ramach operacji "Ramrod 1484" eskortował bombowce atakujące koksownię w Gelsenkirchen. Na zachód od Renu, nad terenem zajętym przez aliantów, zameldował przez radio usterkę silnika i konieczność skoku ze spadochronem. Nie uczynił tego jednak i - jak się później okazało - po odłączeniu się od formacji rozbił swojego Mustanga III SZ-U (FX925) koło miasta Helmond w Holandii. Wydaje się, że pragnąc uratować maszynę próbował dolecieć do lotniska Helmond (według alianckiego systemu oznaczeń - B.86), gdzie stacjonowało wówczas m.in. 124 Skrzydło Myśliwskie RAF (124 Wing) w składzie 181, 182 i 247 Dywizjonu Myśliwskiego RAF, wyposażonych w Typhoony. Trzy dni później, 8 marca, 316 Dywizjonu otrzymał telegram o śmierci pilota, nadany ze sztabu 124 Skrzydła RAF.

Porucznik (Flight Lieutenant) Stanisław Litak spoczął w kwaterze grobów Wspólnoty Brytyjskiej na cmentarzu komunalnym Oude Toren w Eindhoven, w dzielnicy Woensel. Odznaczony był dwukrotnie Krzyżem Walecznych i trzykrotnie Medalem Lotniczym. Na wojnie wykonał 58 lotów bojowych i 40 operacyjnych.

Wśród kolegów znany był jako osoba z dużymi zdolnościami plastycznymi. Jeszcze w czasie kursu w 58 OTU w Grangemouth udekorował jedną z sal budynku dla pilotów swoimi malunkami wykonanymi farbami plakatowymi. Przedstawiały karykatury polskich i niemieckich pilotów wraz z mottami - poradami udzielanymi młodym pilotom myśliwskim. Udzielał się także w 316 Dywizjonie. Na dzień przed drugą rocznicą powstania jednostki, 21 lutego 1943 r., wraz z plut. Wojciechem Milewskim (z personelu naziemnego) udekorował salę NAAFI, w której miała miejsce potańcówka.

Wojciech Zmyślony