Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej

Działalność plut. Zenona Bartkowiaka we francuskim ruchu oporu

22 maja 1944 r. 303 Dywizjon Myśliwski im. Tadeusza Kościuszki wykonywał zadanie opatrzone kryptonimem "Ramrod 909", czyli lot w osłonie bombowców Boston oraz Mitchell atakujących kolejową stację rozrządową w Douai w północnej Francji. Na czele 12 Spitfire'ów VB leciał Nowozelandczyk W/Cdr John Milne Checketts, dowódca 142 Skrzydła Myśliwskiego RAF (142 Wing RAF). Samoloty wystartowały o godz. 19:10, zaś nad celem znalazły się o godz. 19:57. Niedaleko celu w maszynie plut. Zenona Bartkowiaka, którą był Spitfire VB RF-T (EN836), awarii uległo chłodzenie silnika, związane ze wzrostem temperatury glikolu lub jego wyciekiem. Bartkowiak wyskoczył na spadochronie w rejonie miejscowości Merville i bezpiecznie wylądował w polu niedaleko miejscowości Camblain-Châtelain. Jego samolot w płomieniach rozbił się o ziemię. Pozostali piloci 303 Dywizjonu bezpiecznie powrócili na swoje lotnisko, lądując tam o godz. 21:15.

Bartkowiak uniknął niewoli i znalazł schronienie u Francuza nazwiskiem Michel Salmon, który przechowywał go w ukryciu aż do września 1944 r., gdy Camblain-Châtelain zostało wyzwolone przez brytyjskich żołnierzy. Ukrywając się, brał udział w akcji ruchu oporu, m.in. pomagając Brytyjczykom wyzwalającym miejscowość 3 września 1944 r. Cztery dni później został przerzucony do Anglii, trafiając początkowo do Bazy Sił Powietrznych w Blackpool, a później - 4 listopada - z powrotem do 303 Dywizjonu. Jako "Kościuszkowiec" latał aż do końca wojny na Spitfire'ach IX, a także po jej zakończeniu, już na Mustangach IV.

W 1974 r. Bartkowiak otrzymał od Lefebvre'a Aldersona, w 1944 r. dowódcy grupy ruchu oporu w Camblain-Châtelain, pismo poświadczające jego aktywny udział w walce z Niemcami latem 1944 r. Poniżej znajduje się jego treść w trzech wersjach: w oryginale po francusku oraz w tłumaczeniu na język polski i angielski.

Ja, Lefebvre Alderson, zamieszkały pod adresem 59176 Masny, 8 rue de Thourotte, chorąży w stanie spoczynku, obecnie porucznik rezerwy, numer emerytury 52 000 639, dowódca ruchu oporu w Camblain-Châtelain aż do wyzwolenia, zaświadczam słowem honoru co następuje:

22 maja 1944 r. po południu myśliwiec RAF został zestrzelony w rejonie Camblain-Châtelain.

Pilot, pan Zenon Bartkowiak, ps. Charly Armiger, został uratowany przez członka lokalnego ruchu oporu, pana Michela Salmona, zamieszkałego obecnie w Auchel pod adresem 232 rue Roger Salengro.

Pomiędzy tą datą (tj. 22 maja 1944 r.) a 3 września 1944 r., dniem wyzwolenia wioski, pan Bartkowiak we współpracy z grupą ruchu oporu z Camblain-Châtelain uczestniczył w różnych operacjach na terenie wioski i okolic, w szczególności zaś 3 września 1944 r., gdy wspólnie z oddziałem armii brytyjskiej zaatakował oraz unieszkodliwił baterię artylerii złożoną z trzech dział kal. 155 mm, ustawionych wzdłuż drogi Pernes-Camblain.

Należy zaznaczyć, że obecność i udział w walce pana Bartkowiaka był kluczowy nie tylko dla sukcesu operacji, lecz także w szczególności jeśli chodzi o ocalenie oddziału armii brytyjskiej.

Dowiedziawszy się, że oddział ten zbliża się od strony Cauchy-a-la-Tour, zmierzając ku Pernes-en-Artois przez Camblain, i mógłby znaleźć się pod ogniem niemieckich karabinów maszynowych umiejscowionych na drodze wylotowej z Camblain, pan Bartkowiak dotarł do dowódcy oddziału i powiedział mu o obecności Niemców i ich rozmieszczeniu. Następnie grupa ruchu oporu rozpoczęła atak, który zakończył się klęską Niemców: 8 zostało zabitych, 16 wziętych do niewoli, a trzy działa unieszkodliwione.

Wierzę głęboko, że obecność pana Bartkowiaka była pierwszorzędnie istotna w tych okolicznościach i trudno jest wyobrazić sobie, jak wielką przeszkodą byłyby te działa dla nadchodzących oddziałów alianckich.

Spisano w Masny, 28 stycznia 1974 r.
(tłumaczenie Wojciech Zmyślony)

 

Je soussigné, Monsieur Lefebvre Adelson, demeurant à 59176 Masny, 8 rue de Thourotte, ancien militaire de carrière, lieutenant de reserve, retraité comme adjudant, brevet de pension n° 52 000 639, et chef de la résistance de Camblain-Châtelain (62) jusqu'à la libération, certifie sur l'honneur ce qui suit:

Le 22 Mai 1944, dans le courant de l'après-midi, un avion de chasse de la R.A.F était abattu au-dessus du territoire de Camblain-Châtelain.

Le pilote, Monsieur Bartkowiak Zénon, alias Charly Armiger, était recueilli par un résistant de la localité, Monsieur Michel Salmon, demeurant actuellement à Auchel (62), 232 rue Roger Salengro.

Entre cette date (22 Mai 1944) et le 3 Septembre 1944, jour de la libération de la localité, Monsieur Bartkowiak, en collaboration avec le groupe de résistance de Camblain-Châtelain, a participé à diverses opérations sur le territoire de la commune et dans les environs, et en particulier le 3 Septembre 1944, ou en coopération avec un détachement de l'armée britannique, une batterie d'artillerie allemande de 3 pièces de 155 long, en position sur les côtés de la route Pernes-Camblain, a été attaquée et mise hors de combat.

Il est à remarquer au sujet de ce qui précède, que la présence et l'intervention de Monsieur Bartkowiak a été capitale, non seulement pour la réussite de l'opération, mais aussi et surtout pour la survie du détachement de l'armée britannique.

En effet, ayant appris que ce détachement, venant de la direction de Cauchy-à-la-Tour (62), et se dirigeant vers Pernes-en-Artois, en passant par Camblain, serait tombé sous le feu des armes automatiques des Allemands en position à la sortie de Camblain.

Monsieur Bartkowiak se présenta au chef du détachement anglais et le mit au courant de la présence des Allemands et des forces dont ils disposaient.

Une manoeuvre fut alors montée avec le groupe de résistance de Camblain et le résultat fut la défaite des Allemands: 8 tués, 16 prisonniers et 3 pièces d'artillerie.

J'estime en mon âme et conscience que la présence de Monsieur Bartkowiak a été primordiale en ces circonstances, et il est difficile d'imaginer quel obstacle eut pu constituer ces pièces d'artillerie pour l'avance des troupes alliées.

Fait à Masny, le 28 Janvier 1974

 

I, Mr. Lefebvre Alderson, residing at 59176 Masny, 8 rue de Thourotte, Lieutenant of reserve and retired Warrant Officer, pension no. 52 000 639, and resistance leader in Camblain-Châtelain until the Liberation day, certify on honor the following:

On May 22, 1944, in the afternoon a RAF fighter was shot down over the territory of Camblain-Châtelain.

The pilot, Mr. Zenon Bartkowiak, alias Charly Armiger, was rescued by a local resistance fighter Mr. Michel Salmon, currently living in Auchel, 232 rue Roger Salengro.

Between that date (May 22, 1944) and September 3, 1944, day of the village liberation, Mr. Bartkowiak in collaboration with the Camblain-Châtelain resistance group participated in various operations on the territory of the village and surroundings, and particularly on September 3, 1944, when together with a unit of the British Army he attacked and damaged a German battery of three 155 mm guns installed on the side of the Pernes-Camblain road.

It should be underlined that the presence and action of Mr. Bartkowiak was crucial not only for the success of the operation but also for the survival of the British soldiers.

Indeed, having learned that this unit is coming from Cauchy-a-la-Tour, heading through Camblain to Pernes en Artois, and that it could be under fire of German machine guns positioned near Camblain, Mr. Bartkowiak came to the unit's commander and told him about the presence of German forces. An operation was then developed by the resistance group and its result was the defeat of the Germans: 8 killed, 16 prisoners and three artillery guns.

I believe that the presence of Mr. Bartkowiak was of paramount importance in these circumstances and it is difficult to imagine what an obstacle these guns could have been for the advancing allied troops.

Written in Masny on January 28, 1974

(tłumaczenie Zenon Bartkowiak)

Wojciech Zmyślony

Członkowie francuskiego podziemia z okolic Camblain-Châtelain przy zdobytym dziale. Pierwszy z prawej (z opaską na ręku) Michel Salmon, ok. września 1944 r.
Plut. Zenon Bartkowiak (w środku) dwa miesiące po powrocie do dywizjonu, w towarzystwie dwóch kolegów, w tle Spitfire F.IX. Coltishall, styczeń 1945 r.
Sierż. Zenon Bartkowiak oraz ukrywający go Michel Salmon na zdjęciu wykonanym 30 czerwca 1946 r.
Zenon Bartkowiak (z prawej) i Michel Salmon kilkadziesiąt lat po wojnie (w latach 80. XX wieku), na zdjęciu wykonanym 22 maja - w rocznicę zestrzelenia polskiego pilota.
Oryginał oświadczenia napisanego przez Lefebvre'a Aldersona.