Tadeusz Andersz

Tadeusz Andersz urodził się 27 września 1918 r. w Hoensbroek w Holandii (rodzice Piotr oraz Franciszka z domu Kończak). Jego ojciec wyjechał do Niderlandów, by uniknąć służby w armii niemieckiej, a po 11 listopada 1918 r. powrócił z rodziną do Polski, w drodze spędzając pewien okres czasu w Niemczech. W wieku 6 lat Andersz rozpoczął edukację w prywatnej szkole, kontynuował ją w Gimnazjum Bergera w Poznaniu. Po uzyskanej tam w 1937 r. maturze odbył kurs szybowcowy w Ustianowej, a następnie wstąpił do wojska. Od września do grudnia 1937 r. odbył dywizyjny kurs podchorążych przy 57 Pułku Piechoty w Poznaniu (w 14 Dywizji Piechoty), a 2 stycznia 1938 r. rozpoczął naukę w Szkole Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. Szkolony był na pilota myśliwskiego - podobnie jak większa część absolwentów XIII promocji nie walczył we wrześniu 1939 r., lecz ewakuowany został do Rumunii. Po przekroczeniu granicy trafił do obozu internowania w Slatinie. Uciekł zeń i przez Jugosławię dotarł do Grecji. Do Marsylii dopłynął na pokładzie statku "Pułaski".

We Francji Andersz przebywał początkowo w Lyon-Bron, a od 6 marca 1940 r. w Rennes. Przeszkolił się tam na myśliwcach Morane MS-230 oraz Dewoitine D-501, lecz podczas kampanii francuskiej miał okazję do wykonania zaledwie jednego startu alarmowego. Gdy Francja złożyła broń, dotarł do Bordeaux, skąd statkiem odpłynął do Wielkiej Brytanii. Tam przeszkolił się na brytyjskim sprzęcie, ostateczny trening myśliwski ukończył w jednostce wyszkolenia bojowego 56 Operational Training Unit w Sutton Bridge. 3 czerwca 1941 r. przydzielony został do 315 Dywizjonu "Dęblińskiego". Przez długi czas latał bojowo, lecz swą pierwszą ofiarę upolował dopiero 4 kwietnia 1943 r. - brał udział w walce w rejonie Rouen i zestrzelił jednego Fw 190. W tejże walce poległ por. Stanisław Łukaszewicz, dotychczasowy dowódca eskadry "A". Po jego śmierci Andersz objął eskadrę. Dowodził nią do 15 listopada 1943 r., kiedy przeniesiony został do jednostki wyszkolenia bojowego 61 Operational Training Unit w Rednal na stanowisko instruktora. 9 marca 1944 r. powrócił do latania bojowego - na mocy zgody udzielonej przez Dowództwo Sił Powietrznych odszedł do 61 Dywizjonu Myśliwskiego USAAF (61st Fighter Squadron) w składzie 56 Grupy Myśliwskiej USAAF (56th Fighter Group), podległej 8 Armii Powietrznej USAAF (8th Air Force), gdzie rozpoczął loty bojowe na ciężkich myśliwcach P-47 Thunderbolt. Nie był tam jedynym Polakiem - do końca swej służby tam miał okazję spotkać się ze Zbigniewem Janickim, Aleksandrem Gabszewiczem, Bolesławem Gładychem, Witoldem Łanowskim, Kazimierzem Rutkowskim i Tadeuszem Sawiczem. 9 kwietnia 1944 r. lecąc w osłonie "Latających Fortec" nad Kilonię zestrzelił na pewno Bf 109, który w korkociągu roztrzaskał się o ziemię.

Po opuszczeniu amerykańskiej jednostki, 18 sierpnia 1944 r. skierowany został do 84 Group Support Unit w Thruxton. Była to jednostka pomocnicza 84 Grupy Myśliwskiej RAF (84 Group), skupiająca pilotów przydzielanych do alianckich dywizjonów walczących na kontynencie. 19 sierpnia 1944 r. przeniesiono go do 315 Dywizjonu, gdzie po poległym dzień wcześniej kpt. Eugeniuszu Horbaczewskim objął dowództwo "Dębliniaków". 21 lutego 1945 r. poprowadził dywizjon nad Osnabrück. Nad miastem piloci stoczyli ostatnią w swej historii zwycięską walkę powietrzną niszcząc 3-1-3 samolotów wroga, a ich dowódca zapisał na swoim koncie prawdopodobnego Focke-Wulfa. 5 kwietnia 1945 r. odszedł z dywizjonu do dowództwa Lotnictwa Myśliwskiego RAF (Fighter Command); potem przydzielony był do sztabu 12 Grupy Myśliwskiej RAF (12 Group). Od 17 września 1945 r. studiował na Wyższej Szkole Lotniczej w Weston-super-Mare, po której ukończeniu 7 kwietnia 1946 r. skierowany został do personelu bazy w Coltishall. 4 maja 1946 r. został ostatnim dowódcą 306 Dywizjonu Myśliwskiego "Toruńskiego", rozformowanego 6 stycznia 1947 r.

W czasie wojny Tadeusz Andersz wykonał 167 lotów bojowych. Odznaczony został Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (nr 11082), trzykrotnie Krzyżem Walecznych, czterokrotnie Medalem Lotniczym, Polowym Znakiem Pilota (nr 854), brytyjskim Distinguished Flying Cross oraz czterokrotnie amerykańskim Air Medal. Służbę w Polskich Siłach Powietrznych zakończył w polskim stopniu kapitana i brytyjskim Squadron Leadera. W 1947 r. przyjęty został do RAF. Do przejścia w stan spoczynku we wrześniu 1973 r. pracował kolejno jako pilot transportowy dla VIP-ów (na trasach między Nową Zelandią, Japonią i Singapurem) i kontroler naziemny. Zamieszkał w Londynie. Działał społecznie w Stowarzyszeniu Lotników Polskich (m.in. jako wiceprezes), był także adiutantem z ramienia lotnictwa prezydentów RP na uchodźctwie Edwarda Raczyńskiego, Kazimierza Sabbata oraz Ryszarda Kaczorowskiego. Równocześnie pełnił funkcję podsekretarza stanu w Ministerstwie Informacji RP. Po 1989 r. był częstym gościem w Polsce jako jako uczestnik uroczystości kombatanckich i patriotycznych - m.in. 4 września 1992 r. był członkiem pocztu podczas przekazania sztandaru lotniczego do WLOP, 28 sierpnia 2002 r. obecny był na obchodach święta lotnictwa polskiego, 28 czerwca 2003 r. uczestniczył w promocji Wyższej Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych w Dęblinie, a 3 września 2004 r. odsłonił w Krakowie tablicę ku czci lotników poległych w lotach ze zrzutami do Polski, a 7 maja 2005 r. we Wrocławiu brał udział w uroczystościach obchodów sześćdziesiątej rocznicy zakończenia II wojny światowej, otrzymując nominację na stopień generała brygady. W sierpniu 2007 r. był gościem Światowego Zjazdu Lotników Polskich w Warszawie. Za działalność powojenną odznaczony był Krzyżem Oficerskim i Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Generał brygady Tadeusz Andersz zmarł w Londynie 29 października 2007 r. w wieku 89 lat. Spoczął w rodzinnym grobowcu na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Wojciech Zmyślony